Jismoniy faollik ovqat hazm qilishni tezlashtiradi?

Ko‘pchilik ovqatdan keyin darhol mashq qilish organizmga ovqatni tezroq hazm qilishga yordam beradi, deb hisoblaydi. Yengil harakatlar foydali bo‘lishi mumkin, ammo jismoniy mashqlar ovqat hazm qilish tezligini oshiradi degan fikr tibbiy ma’lumotlarga mos kelmaydi.
Organizmingiz ovqatni faol harakatlanayotganingizda emas, balki dam olayotganingizda samaraliroq hazm qiladi.

Hazm qilish aslida qanday ishlaydi: parasimpatik asab tizimining roli

Ovqat hazm qilish asosan parasimpatik asab tizimi (PAT) tomonidan boshqariladi — uni ko‘pincha “dam olish va ovqat hazm qilish” tizimi deb atashadi.

PAT faol bo‘lganda u:

• Oshqozon va ichaklarga qon oqimini oshiradi
• Ovqat hazm qilish sekretsiyalari (fermentlar, oshqozon kislotasi, o‘t) ajralishini rag‘batlantiradi
• Ichak motorikasini kuchaytiradi (ovqatning oshqozon-ichak trakti bo‘ylab harakatlanishi)
• Oziq moddalar so‘rilishini qo‘llab-quvvatlaydi

Bu jarayonlar tibbiyot va biotibbiyot fanlarida o‘rganiladigan avtonom asab tizimi va oshqozon-ichak trakti fiziologiyasida batafsil tasvirlangan.

Demak:
Ovqat hazm qilish tinch, bo‘shashgan holatda eng yaxshi ishlaydi.

Jismoniy faollik paytida nima sodir bo‘ladi?

Jismoniy zo‘riqish simpatik asab tizimini (SAT) — “jang yoki qochish” tizimini faollashtiradi.

Ko‘plab fiziologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, SAT faollashganda:

• Hazm a’zolariga qon oqimi kamayadi, chunki u mushaklarga yo‘naltiriladi
• Oshqozonni bo‘shatish sekinlashishi mumkin
• Ichak harakati susayishi mumkin
• Ovqat hazm qilish sekretsiyasi vaqtincha kamayadi

Bu mexanizm yuklama paytida mushaklarni energiya bilan ta’minlashga yordam beradi, ammo ovqat hazm qilish uchun qulay emas.

Ovqatdan keyin biror harakat foydali bo‘ladimi?

Ha — yengil faollik o‘zingizni yanada yaxshi his qilishingiz mumkin, lekin ovqat hazm qilish jarayonini tezlashtirmaydi.

Yengil harakat quyidagilarga yordam beradi:

• Shishishni kamaytirish
• Gazlarning o‘tishini yaxshilash
• Qondagi qand miqdorini nazorat qilish (ayniqsa, piyoda yurish)

Ammo bu fiziologik hazmning tezlashishini anglatmaydi.

Ammo ovqatdan keyin darhol intensiv mashqlardan saqlaning, chunki ular quyidagilarni keltirib chiqarishi mumkin:

• Spazmlar
• Ko‘ngil aynishi
• Qayt qilish yoki zarda
• Yonboshdagi og‘riq (“to‘g‘nog‘ich”)
• Sekin yoki og‘ir ovqat hazm qilish hissi

Tibbiy ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, ovqatdan so‘ng shiddatli yoki tez mashqlar oshqozonning bo‘shashini sekinlashtiradi, tezlashtirmaydi.

Eng yaxshi yondashuv qaysi?

Sog‘lom hazmni qo‘llab-quvvatlash uchun:

• Ovqatlanish va intensiv mashqlar orasida 1–2 soat kuting (ovqat hajmiga qarab)
• Ovqatni tinch, shoshilmasdan iste’mol qiling
• Qulaylik uchun ovqatdan keyin yengil yurishdan foydalaning
• Yetarlicha suv iching
• Umuman olganda muntazam jismoniy faollikni saqlang

Natija

Organizm dam olayotganda va parasimpatik asab tizimi faol bo‘lganda, ovqat hazm qilish tezroq va samaraliroq amalga oshadi.
Kuchli yoki o‘rtacha jismoniy faollik ovqat hazm qilishni tezlashtirmaydi — balki sekinlashtiradi, chunki simpatik tizim faollashadi va hazm a’zolariga qon oqimi kamayadi.
Yengil harakat (masalan, yurish) o‘zingizni yaxshi his qilishingizga yordam beradi, lekin hazm qilishning fiziologik tezligini o‘zgartirmaydi.