Руководство для пациентов с инсультом: Развенчание мифов и управление последствиями
Nevrologiya

Insult bilan og‘rigan bemorlar uchun qo‘llanma: Afsonalarni yo‘q qilish va oqibatlarni boshqarish

Insult — bu har yili butun dunyo bo‘ylab millionlab odamlarga ta’sir qiladigan jiddiy shoshilinch tibbiy holatdir.
Ko‘pincha u noto‘g‘ri tushuniladi, ammo faktlarni bilish hayotni saqlab qolishi mumkin — hatto sizning o‘zingiznikini ham.
 Yurak xuruji yurakka ta’sir qilgani kabi, insultni to‘satdan “miya xuruji” sifatida tasavvur qiling.

Insult nima?

Insult — bu miyaning muayyan qismida qon oqimi to‘xtab qolib, miya hujayralari kislorod va ozuqa moddalari yetishmasligidan nobud bo‘ladigan holatdir.
Bu ikki asosiy turda yuzaga keladi:

1. Ishemik insult (Tiqilib qolish – 87% hollarda)

Eng keng tarqalgan turi. Miyani qon bilan ta’minlovchi arteriya tromb bilan tiqilib qolganda yuz beradi.

  • Ateroskleroz: Tromblar odatda yog‘li blyashkalar bilan toraygan arteriyalarda hosil bo‘ladi.
  • Emboliya: Qon quyqasi boshqa joyda (masalan, yurakda — AFib paytida) hosil bo‘lib, miya tomiriga o‘tadi.

2. Gemorragik insult (Qon quyilishi – kamroq, ammo xavfliroq)

Miyadagi qon tomiri yorilib yoki oqib chiqqanda yuz beradi, natijada qon atrofdagi to‘qimalarga kirib, miyada bosimni oshiradi va hujayralarni shikastlaydi.

Oqibatlar: Insultdan keyin nima bo‘ladi?

Miya — tananing barcha funksiyalarini boshqaruvchi markaz.
Insultning oqibatlari zararlangan mintaqa va darajaga bog‘liq. Ular odatda uch guruhga bo‘linadi:

Jismoniy oqibatlar

  • Falajlik yoki zaiflik: Ko‘pincha tananing bir tomoni falaj (gemiplegiya) yoki zaif (gemiparez) bo‘ladi.
  • Nutq va yutish: So‘zlarni talaffuz qilish yoki tushunishda qiyinchilik (dizartriya, afaziya).
  • Muvozanat: Koordinatsiya va yurishdagi muammolar.

Kognitiv oqibatlar

  • Xotira pasayishi: Yaqinda sodir bo‘lgan voqealarni eslab qolish qiyinlashadi.
  • Fikrlash va qaror qabul qilish: Diqqat, mantiqiy fikrlash va muammolarni hal etish bilan bog‘liq qiyinchiliklar.

Hissiy oqibatlar

  • Depressiya va xavotir: Mustaqillikni yo‘qotish va miya kimyosidagi o‘zgarishlar sababli.
  • Hissiy labillik: Kutilmagan kulish yoki yig‘lash holatlari.

Profilaktika — bu kuch: Miyangizni himoya qiling

Yaxshi yangilik — insultlarning 80% gacha oldini olish mumkin!
 Buning uchun asosiy xavf omillarini nazorat qilish kifoya.

1. Uchta asosiy ko‘rsatkichni nazorat qilish

  • Qon bosimi: Gipertoniya — eng asosiy xavf omili. Tuzni kamaytiring, dori-darmonlarni vaqtida oling.
  • Qand miqdori: Diabetda yuqori glyukoza tomirlarga zarar yetkazadi.
  • Xolesterin: Yuqori LDL (“yomon” xolesterin) blyashka hosil qiladi. Sog‘lom parhez va statinlar yordam beradi.
     

2. Sog‘lom turmush tarzi

  • Chekishni tashlang: Chekish insult xavfini ikki baravar oshiradi.
  • Spirtli ichimlikni cheklang: Ortiqcha ichish qon bosimini oshiradi.
  • Faol bo‘ling: Haftasiga kamida 150 daqiqa o‘rtacha jismoniy faoliyat (tez yurish).
  • To‘g‘ri ovqatlaning: Sabzavot, meva, to‘liq donli mahsulotlar, kam tuz va kam yog‘.

     

3. Yurak kasalliklarini nazorat qilish

  • Merdzlik (AFib): Qon quyqasi hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi va insult xavfini 5 baravar oshiradi. Antikoagulyantlarni muntazam oling.

Eng muhim: Insult belgilarini bilish (F.A.S.T.)

Insultda vaqt — bu miya.
 Belgilarni bilish va tezkor harakat qilish hayotni saqlab qoladi.

Harf

Belgisi

Savol

F (Face)YuzTabassum paytida yuzning bir tomoni pastga tushadimi?
A (Arms)Qo‘llarBir qo‘l sust yoki shalviraganmi? Ko‘tarilganda pastga tushadimi?
S (Speech)NutqNutq noaniqmi yoki chalkashmi? Oddiy gapni takrorlay oladimi?
T (Time)VaqtTez yordam chaqiring! Belgilar boshlangan vaqtni eslab qoling.

Insultda nima sodir bo‘ladi?

Miyaning bir qismi qon bilan ta’minlanmay qolganida hujayralar nobud bo‘ladi.
 Oqibatlar zararlangan soha va darajaga bog‘liq.

Jismoniy oqibatlar

  • Tananing bir tomonining falaji yoki zaifligi.
  • Muvozanat va yurishdagi buzilish.
  • Nutq va yutishdagi muammolar.
  • Ko‘rish maydonining qisqarishi.

Kognitiv va hissiy oqibatlar

  • Xotira va tafakkurdagi muammolar.
  • Depressiya, xavotir, kayfiyat o‘zgarishi.
  • Charchoqlik (insultdan keyingi toliqish).

Insult haqidagi afsonalarni fosh etish

Afsona

Haqiqat

«Insult faqat keksalarda bo‘ladi.»Noto‘g‘ri. Har qanday yoshda, hatto bolalarda ham uchrashi mumkin.
«Agar alomatlar yo‘qolsa, hammasi joyida.»Xato. Bu TIA (mini-insult) bo‘lishi mumkin — to‘liq insult xavfini bildiradi.
«Reabilitatsiya faqat dastlabki oylarda kerak.»Noto‘g‘ri. Miya muntazam terapiya orqali uzoq yillar tiklana oladi (neyroplastiklik).
«Ko‘proq dam olish kerak.»Xato. Faol reabilitatsiya zarur — jismoniy, nutq va fikrlash mashqlari.
«Insult muqarrar, oldini olib bo‘lmaydi.»Noto‘g‘ri. 80% holatlarda uni profilaktika orqali oldini olish mumkin.

 

Tiklanish yo‘lingiz: Amaliy qo‘llanma

Insultdan keyingi tiklanish — bu marafon, sabr, harakat va qo‘llab-quvvatlash talab etadi.

1. Davolanishga qat’iy rioya qiling

  • Qon bosimi, shakar va xolesterinni nazorat qiling.
  • Qon suyultiruvchi dorilarni to‘xtatmang (faqat shifokor buyursa).
  • Shifokor ko‘rigiga muntazam boring.

2. Reabilitatsiyani ustuvor qiling

  • Fizioterapiya (LFK): Kuch, muvozanat, yurishni tiklash.
  • Logopediya: Nutq, tushunish va yutishni tiklash.
  • Ergoterapiya: Mustaqil hayot uchun zarur ko‘nikmalarni qayta o‘rganish (kiyinish, gigiyena, ovqat tayyorlash).

3. Psixologik va ijtimoiy yordam

  • Yaqinlar bilan muloqotni davom ettiring.
  • Depressiya yoki tashvish bo‘lsa, mutaxassisga murojaat qiling.

Har bir kichik yutuq — bu katta qadam. Siz bu yo‘lda yolg‘iz emassiz.

 

Bugunoq biz bilan bog‘laning!

Ish vaqti

Dushanba – Juma: 08:30 – 17:00

Shanba: 09:00 – 14:00

Yakshanba: Dam olish kuni

AKFA MEDLINE AKFA MEDLINE AKFA MEDLINE