
Insult bilan og‘rigan bemorlar uchun qo‘llanma: Afsonalarni yo‘q qilish va oqibatlarni boshqarish
Insult — bu har yili butun dunyo bo‘ylab millionlab odamlarga ta’sir qiladigan jiddiy shoshilinch tibbiy holatdir.
Ko‘pincha u noto‘g‘ri tushuniladi, ammo faktlarni bilish hayotni saqlab qolishi mumkin — hatto sizning o‘zingiznikini ham.
Yurak xuruji yurakka ta’sir qilgani kabi, insultni to‘satdan “miya xuruji” sifatida tasavvur qiling.
Insult nima?
Insult — bu miyaning muayyan qismida qon oqimi to‘xtab qolib, miya hujayralari kislorod va ozuqa moddalari yetishmasligidan nobud bo‘ladigan holatdir.
Bu ikki asosiy turda yuzaga keladi:
1. Ishemik insult (Tiqilib qolish – 87% hollarda)
Eng keng tarqalgan turi. Miyani qon bilan ta’minlovchi arteriya tromb bilan tiqilib qolganda yuz beradi.
- Ateroskleroz: Tromblar odatda yog‘li blyashkalar bilan toraygan arteriyalarda hosil bo‘ladi.
- Emboliya: Qon quyqasi boshqa joyda (masalan, yurakda — AFib paytida) hosil bo‘lib, miya tomiriga o‘tadi.
2. Gemorragik insult (Qon quyilishi – kamroq, ammo xavfliroq)
Miyadagi qon tomiri yorilib yoki oqib chiqqanda yuz beradi, natijada qon atrofdagi to‘qimalarga kirib, miyada bosimni oshiradi va hujayralarni shikastlaydi.
Oqibatlar: Insultdan keyin nima bo‘ladi?
Miya — tananing barcha funksiyalarini boshqaruvchi markaz.
Insultning oqibatlari zararlangan mintaqa va darajaga bog‘liq. Ular odatda uch guruhga bo‘linadi:
Jismoniy oqibatlar
- Falajlik yoki zaiflik: Ko‘pincha tananing bir tomoni falaj (gemiplegiya) yoki zaif (gemiparez) bo‘ladi.
- Nutq va yutish: So‘zlarni talaffuz qilish yoki tushunishda qiyinchilik (dizartriya, afaziya).
- Muvozanat: Koordinatsiya va yurishdagi muammolar.
Kognitiv oqibatlar
- Xotira pasayishi: Yaqinda sodir bo‘lgan voqealarni eslab qolish qiyinlashadi.
- Fikrlash va qaror qabul qilish: Diqqat, mantiqiy fikrlash va muammolarni hal etish bilan bog‘liq qiyinchiliklar.
Hissiy oqibatlar
- Depressiya va xavotir: Mustaqillikni yo‘qotish va miya kimyosidagi o‘zgarishlar sababli.
- Hissiy labillik: Kutilmagan kulish yoki yig‘lash holatlari.
Profilaktika — bu kuch: Miyangizni himoya qiling
Yaxshi yangilik — insultlarning 80% gacha oldini olish mumkin!
Buning uchun asosiy xavf omillarini nazorat qilish kifoya.
1. Uchta asosiy ko‘rsatkichni nazorat qilish
- Qon bosimi: Gipertoniya — eng asosiy xavf omili. Tuzni kamaytiring, dori-darmonlarni vaqtida oling.
- Qand miqdori: Diabetda yuqori glyukoza tomirlarga zarar yetkazadi.
- Xolesterin: Yuqori LDL (“yomon” xolesterin) blyashka hosil qiladi. Sog‘lom parhez va statinlar yordam beradi.
2. Sog‘lom turmush tarzi
- Chekishni tashlang: Chekish insult xavfini ikki baravar oshiradi.
- Spirtli ichimlikni cheklang: Ortiqcha ichish qon bosimini oshiradi.
- Faol bo‘ling: Haftasiga kamida 150 daqiqa o‘rtacha jismoniy faoliyat (tez yurish).
- To‘g‘ri ovqatlaning: Sabzavot, meva, to‘liq donli mahsulotlar, kam tuz va kam yog‘.
3. Yurak kasalliklarini nazorat qilish
- Merdzlik (AFib): Qon quyqasi hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi va insult xavfini 5 baravar oshiradi. Antikoagulyantlarni muntazam oling.
Eng muhim: Insult belgilarini bilish (F.A.S.T.)
Insultda vaqt — bu miya.
Belgilarni bilish va tezkor harakat qilish hayotni saqlab qoladi.
Harf | Belgisi | Savol |
F (Face) | Yuz | Tabassum paytida yuzning bir tomoni pastga tushadimi? |
A (Arms) | Qo‘llar | Bir qo‘l sust yoki shalviraganmi? Ko‘tarilganda pastga tushadimi? |
S (Speech) | Nutq | Nutq noaniqmi yoki chalkashmi? Oddiy gapni takrorlay oladimi? |
T (Time) | Vaqt | Tez yordam chaqiring! Belgilar boshlangan vaqtni eslab qoling. |
Insultda nima sodir bo‘ladi?
Miyaning bir qismi qon bilan ta’minlanmay qolganida hujayralar nobud bo‘ladi.
Oqibatlar zararlangan soha va darajaga bog‘liq.
Jismoniy oqibatlar
- Tananing bir tomonining falaji yoki zaifligi.
- Muvozanat va yurishdagi buzilish.
- Nutq va yutishdagi muammolar.
- Ko‘rish maydonining qisqarishi.
Kognitiv va hissiy oqibatlar
- Xotira va tafakkurdagi muammolar.
- Depressiya, xavotir, kayfiyat o‘zgarishi.
- Charchoqlik (insultdan keyingi toliqish).
Insult haqidagi afsonalarni fosh etish
Afsona | Haqiqat |
«Insult faqat keksalarda bo‘ladi.» | Noto‘g‘ri. Har qanday yoshda, hatto bolalarda ham uchrashi mumkin. |
«Agar alomatlar yo‘qolsa, hammasi joyida.» | Xato. Bu TIA (mini-insult) bo‘lishi mumkin — to‘liq insult xavfini bildiradi. |
«Reabilitatsiya faqat dastlabki oylarda kerak.» | Noto‘g‘ri. Miya muntazam terapiya orqali uzoq yillar tiklana oladi (neyroplastiklik). |
«Ko‘proq dam olish kerak.» | Xato. Faol reabilitatsiya zarur — jismoniy, nutq va fikrlash mashqlari. |
«Insult muqarrar, oldini olib bo‘lmaydi.» | Noto‘g‘ri. 80% holatlarda uni profilaktika orqali oldini olish mumkin. |
Tiklanish yo‘lingiz: Amaliy qo‘llanma
Insultdan keyingi tiklanish — bu marafon, sabr, harakat va qo‘llab-quvvatlash talab etadi.
1. Davolanishga qat’iy rioya qiling
- Qon bosimi, shakar va xolesterinni nazorat qiling.
- Qon suyultiruvchi dorilarni to‘xtatmang (faqat shifokor buyursa).
- Shifokor ko‘rigiga muntazam boring.
2. Reabilitatsiyani ustuvor qiling
- Fizioterapiya (LFK): Kuch, muvozanat, yurishni tiklash.
- Logopediya: Nutq, tushunish va yutishni tiklash.
- Ergoterapiya: Mustaqil hayot uchun zarur ko‘nikmalarni qayta o‘rganish (kiyinish, gigiyena, ovqat tayyorlash).
3. Psixologik va ijtimoiy yordam
- Yaqinlar bilan muloqotni davom ettiring.
- Depressiya yoki tashvish bo‘lsa, mutaxassisga murojaat qiling.
Har bir kichik yutuq — bu katta qadam. Siz bu yo‘lda yolg‘iz emassiz.
Bugunoq biz bilan bog‘laning!
Ish vaqti
Dushanba – Juma: 08:30 – 17:00
Shanba: 09:00 – 14:00
Yakshanba: Dam olish kuni