Katarakta nima? Kataraktaning sabablari, belgilari va davolash usullari qanday?

Katarakta — bu inson hayotida yoshi o‘tishi bilan eng ko‘p uchraydigan kasalliklardan biri bo‘lib, uni ko‘z oldiga tushgan pardaga o‘xshatish mumkin. Ushbu parda turli yoshda paydo bo‘lishi mumkin bo‘lsa-da, odatda 40 yoshdan keyin va yoshi kattalashgan sayin ko‘rishda muammolar keltirib chiqaradi. Avvallari katarakta katta kesiklar va choklar yordamida jarrohlik yo‘li bilan davolangan bo‘lsa, hozirda bu kasallik kichik kesiklar bilan, choklarsiz davolanishi mumkin. Akfa Medline University Hospital ko‘z kasalliklari markazi mutaxassislari katarakta haqida ma’lumot taqdim etdi.

KATARAKTA NIMA?

Katarakta — bu ko‘rishni ta’minlovchi qorachiq orqasida joylashgan tabiiy linzaning shaffofligi yo‘qolib, xiralashgan holga kelishidir. Ko‘zda aniq ko‘rish, uning tuzilmalari — rogovitsa (qorachiq) va linzaning yorug‘likni sindirish va shaffofligi orqali ta’minlanadi. Boshqacha aytganda, linzaning shaffofligining kamayishi va kesiklar hosil bo‘lishi katarakta deb ataladi. Katarakta davolanishi mumkin bo‘lgan ko‘rish yo‘qolishining asosiy sabablaridan biridir.

KATARAKTANING BELGILARI NIMALAR?

Katarakta 55-60 yoshli insonlarda ko‘z linzasining biroz xiralashuvi va qattiqlashuvi shaklida namoyon bo‘ladi. Kataraktaning ilk belgilarini bemorlar ranglarning yorqinligini va ko‘rish sifatini pasayishi deb ta’riflaydi. Katarakta — bu simptomlar bilan kechuvchi muammo. Dastlabki bosqichda u quyidagi belgilarni keltirib chiqaradi: ko‘rish sifatining pasayishi, avtomobil chiroqlaridan kelayotgan yorug‘likdan noqulaylik, xira va tumanli ob-havoda tafsilotlarni ko‘ra olmaslik. Kataraktali bemorlar ranglarni asosan pastel ohanglarda ko‘radi.

Kataraktaning simptomlari quyidagilar bo‘lishi mumkin:

• Yorug‘likdan noqulaylik;
• Ko‘zda chaqnashlar;
• Ko‘z zo‘riqishi, bosh og‘rig‘i;
• Uzoqni yoki yaqinni ko‘ra olmaslik;
• Xiralashgan ko‘rish;
• Ko‘zoynak retseptining o‘zgarishi;
• Tunda ko‘rishning yomonlashuvi;
• Chuqurlik sezish qobiliyatining yo‘qolishi;
• Ko‘zoynaksiz yaqinni yaxshi ko‘rish;
• Ranglarning xiralashuvi;
• Mashina haydashda qiyinchilik;
• Gazeta, jurnal, kitob o‘qishda muammo;
• Tumanli, tutunli ko‘rish.

KATARAKTA NIMA SABAB BO‘LADI?

Katarakta — bu ko‘rishni ta’minlovchi qorachiq orqasida joylashgan tabiiy linzaning shaffofligi yo‘qolib, xiralashgan holga kelishidir. Linzaning anatomik tuzilishiga qarab, kataraktaning uch turi farqlanadi. Ko‘z yadrosidan boshlanuvchi tur — “yadroviy katarakta”, bosh miya po‘stlog‘idan boshlanuvchi — “kortikal katarakta”, linza qobig‘idan boshlanuvchi — “kapsulyar katarakta” deb ataladi. Yuzaga kelishiga qarab esa katarakta ikki turga bo‘linadi.

Tug‘ma katarakta — bu tug‘ilishdan boshlab kuzatiladigan, bir yoki ikkala ko‘z linzasining shaffofligining yo‘qolishi va xiralashishidir. Homiladorlik davrida onaning yuqtirgan infeksiyalari yoki qabul qilgan dori vositalari tufayli paydo bo‘lishi mumkin, ba’zan sababi bo‘lmaydi.

Keksalik bilan bog‘liq katarakta — bu 50-60 yoshdan oshgan bemorlarda ko‘rishning asta-sekin yomonlashuvi bilan ifodalanadi. Diabet bilan og‘rigan bemorlarda katarakta rivojlanish xavfi 60% yuqori. Bu guruhdagi bemorlarda 30-40 yoshda ham tez rivojlanadigan katarakta ko‘z uchun jiddiy muammoga aylanishi mumkin. Shuningdek, uveit (ko‘z qon tomir qatlamining yallig‘lanishi)ni davolashda ishlatiladigan steroid tomchilar kataraktaning rivojlanish xavfini oshiradi. Miopiya va Daun sindromi kabi erta qarish bilan bog‘liq kasalliklar ham kataraktaga olib kelishi mumkin. Bemorlar odatda “xiralashgan yoki tutunli ko‘rish” shikoyati bilan shifokorga murojaat qiladilar. Bu holat vaqt o‘tishi bilan ko‘rish qobiliyatini jiddiy pasaytiradi. Ayniqsa, tunda chiroqlardan chalg‘ish, o‘qishda qiyinchilik, yuzlarni tanib olish, televizor ko‘rishdagi muammolar, ranglarni xira yoki to‘q ko‘rish, ko‘zoynak ehtiyojining kamayishi, to‘g‘ri chiziqlarning egri ko‘rinishi kabi belgilar bilan namoyon bo‘ladi.

KATARAKTA QANDAY QILIB ANIQLANADI?

Avvalo, oftalmolog bemorning batafsil tibbiy tarixini yig‘adi. Shundan so‘ng tekshiruv boshlanadi. Katarakta oftalmolog tomonidan amalga oshiriladigan biomikroskopik tekshiruv orqali aniqlanadi.

KATARAKTA QANDAY DAVOLANADI? KATARAKTA JARROHLIK AMALIYOTI QANDAY O‘TKAZILADI?

Katarakta jarrohlik yo‘li bilan davolanadigan kasallikdir. Operatsiyalarda "intrakapsulyar katarakta ekstraksiyasi" yoki ko‘proq qo‘llaniladigan "ekstrakapsulyar katarakta ekstraksiyasi" usullari qo‘llaniladi. Ekstrakapsulyar ekstraksiyada rejalashtirilgan ekstrakapsulyar jarrohlik (ko‘zga linza qo‘yish operatsiyasi) va fakoemulsifikatsiya (xalq orasida tikuvsiz lazerli jarrohlik deb ataladi) usullari ishlatiladi. Jarrohlik kechiktirilgan bemorlarda qorachiq sohasida oq pishgan kataraktani ko‘rish mumkin. Jarrohlik muolajasi bemorning uzoq, yaqin yoki o‘rta masofadagi ko‘rish ehtiyojiga qarab variantlarni taklif etadi. Operatsiya bemorning tanlovi va umumiy salomatligiga qarab mos intraokulyar linzalardan biri bilan amalga oshiriladi. Kuchli astigmatizm holatlarida maxsus linzalar ko‘zga o‘rnatiladi.

So‘nggi yillarda katarakta jarrohligida muhim yangiliklar yuz berdi. Premium intraokulyar linzalar tufayli bemorlar katarakta olib tashlangandan so‘ng avvalgidan ko‘ra qulayroq hayot kechirishlari mumkin, multifokal intraokulyar linzalar esa ularga ko‘zoynaksiz yaqin va uzoq masofani aniq ko‘rishga imkon beradi. Eng keng qo‘llaniladigan usul bu fako usuli bo‘lib, xalq orasida lazerli jarrohlik sifatida tanilgan. Bu operatsiyada qattiqlashgan katarakta parchalab tashlanadi, tozalanadi va intraokulyar linza bilan almashtiriladi. Operatsiya 2 mm dan kichik kesma orqali amalga oshiriladi. Tikuvsiz, og‘riqsiz va faqat tomchi anesteziyasi bilan o‘tkazilishi bemor uchun katta afzallikdir. Agar bemor hissiy jihatdan xotirjam bo‘lsa, barcha katarakta operatsiyalari ignasiz va tomchi anesteziyasi bilan amalga oshiriladi. Ushbu jarayon taxminan 20–30 daqiqa davom etadi. Katarakta operatsiyasidan so‘ng bemor 2–3 kun ichida odatiy hayotiga qaytishi mumkin.

Kataraktali odamlarda jarrohlik vaqtida ko‘zga o‘rnatiladigan va yaqin hamda uzoq masofani aniq ko‘rishni ta’minlaydigan “multifokal, trifokal” aqlli intraokulyar linzalar mavjud. Ushbu linzalar tufayli operatsiyadan keyin ko‘zoynak zarurati yo‘qoladi. Bundan tashqari, hatto kataraktasiz ham, refraktsion anomaliyalar bo‘lgan holatlarda, xuddi kataraktadek, shaffof intraokulyar linza jarrohlik yo‘li bilan olib tashlanib, mos aqlli intraokulyar linza o‘rnatilishi mumkin. Shu tariqa istalgan masofada ko‘zoynaksiz sifatli ko‘rish mumkin bo‘ladi.

KATARAKTA HAQIDA ENG KO‘P BERILADIGAN SAVOLLAR

Qachon katarakta operatsiyasini o‘tkazish maqsadga muvofiq?

Eski usullarda kataraktaning yetilishiga kutish odatiy edi, chunki bu usullar nisbatan yuqori xavfga ega edi. Shuning uchun, u hali ham yaxshi ko‘radigan ko‘zlar uchun tavsiya etilmagan. Ammo hozir, fako usuli bilan xavf minimal darajaga tushirilgan. Bundan tashqari, yetilgan kataraktada ultratovush bilan kataraktani buzish qiyinlashadi va operatsiya vaqti uzayadi. Shuning uchun biz kataraktaning yetilishini kutishni xohlamaymiz. Odatda men qarorni bemorlarimga qoldiraman. Turli fikrlar mavjud. Bemor o‘zining ko‘rish qobiliyati yetarli emasligini yoki noqulaylikni sezganda, katarakta operatsiyasini ko‘rib chiqishi kerak.

Katarakta operatsiyasi ko‘rish muammolarini qanday bartaraf etadi?

Katarakta operatsiyasida shaffofligi buzilgan tabiiy linza sun’iy linza bilan almashtiriladi, bu esa ko‘zga tushadigan nurlarni to‘g‘ri fokuslash imkonini beradi. Keyinchalik barcha bemorlarga yaqin masofani ko‘rish uchun o‘qish ko‘zoynagi beriladi. Ushbu yangi avlod multifokal intraokulyar linzalar uzoq, o‘rta va yaqin (o‘qish) masofalar uchun optik fokuslar o‘rtasida silliq o‘tishni ta’minlaydi. Bu orqali operatsiyadan keyingi bemorlar har qanday masofada ko‘zoynaksiz hayotlarini davom ettirishlari mumkin.

Quyosh nuri kataraktaga ta’sir qiladimi?

Katarakta odatda yoshga bog‘liq holda ko‘z linzasidagi oqsillarning buzilishi tufayli rivojlanadi. Eng keng tarqalgan sabab bu quyosh nuridir. Bundan tashqari, turli xil kataraktalar turli sabablarga ko‘ra yuzaga kelishi mumkin. Bular orasida irsiyat, semizlik, og‘ir diareya, past ijtimoiy-iqtisodiy daraja, ortiqcha chekish, spirtli ichimliklar iste’moli, ayollarda menopauzadan keyingi estrogen darajasining pasayishi va ortiqcha tuz iste’moli kiradi.

Katarakta operatsiyasi qancha davom etadi?

Katarakta operatsiyalari bemorning holatiga qarab farqlanishi mumkin, operatsiya davomiyligi ham shunga qarab o‘zgaradi. Fako usuli odatda taxminan 20–30 daqiqa davom etadi.

Agar katarakta operatsiyasi qilinmasa, nima bo‘ladi?

Agar katarakta davolanmasa, ko‘rish butunlay yo‘qolishi mumkin. Bundan tashqari, bu glaukoma va ko‘zning siljishiga olib kelishi mumkin. O‘z vaqtida davolanmagan katarakta, keyinchalik amalga oshiriladigan operatsiya paytida turli asoratlarga sabab bo‘lishi mumkin.